Customise Consent Preferences

We use cookies to help you navigate efficiently and perform certain functions. You will find detailed information about all cookies under each consent category below.

The cookies that are categorised as "Necessary" are stored on your browser as they are essential for enabling the basic functionalities of the site. ... 

Always Active

Necessary cookies are required to enable the basic features of this site, such as providing secure log-in or adjusting your consent preferences. These cookies do not store any personally identifiable data.

No cookies to display.

Functional cookies help perform certain functionalities like sharing the content of the website on social media platforms, collecting feedback, and other third-party features.

No cookies to display.

Analytical cookies are used to understand how visitors interact with the website. These cookies help provide information on metrics such as the number of visitors, bounce rate, traffic source, etc.

No cookies to display.

Performance cookies are used to understand and analyse the key performance indexes of the website which helps in delivering a better user experience for the visitors.

No cookies to display.

Advertisement cookies are used to provide visitors with customised advertisements based on the pages you visited previously and to analyse the effectiveness of the ad campaigns.

No cookies to display.

बढ़ावन – 1 : लोक का भाव-भूमि पर

– डाॅ. अशोक द्विवेदी

AKDwivedi-Paati
हमार बाबा, ढेर पढ़ुवा लोगन का बचकाना गलती आ अज्ञान पर हँसत झट से कहसु, “पढ़ लिखि भइले लखनचन पाड़ा !”
पाड़ा माने मूरख; समाजिक अनुभव-ज्ञान से शून्य. आजकल तऽ लखनचंद क जमात अउर बढ़ले चलल जाता. ए जमात में अधूरा ज्ञान क अहंकार आ छेछड़पन दूनों बा. कुतरक त पुछहीं के नइखे. ई लोग कबो “आधुनिकता आ बदलाव” का नाँव पर त कबो देखावटी “स्त्री मुक्ति” का नाँव पर आ कबो कबो समता-समाजवाद का नाँव प पगुरी (वैचारिक जुगाली )करत मिलिए जाला.

सावन का एही हरियरी तीज पर एगो बिद्वान भड़क गइले. उनका ए तीज बरत करे वाली लइकी आ मेहरारुवन में मानसिक गुलामी आ पिछड़ापन लउके लागल. कहले कि मेहरारुवन के ई बरत-परब बंद क देबे के चाही. एम्मे पुरुष-दासता क झलक मिलत बा. सुख सौभाग आ पति का दीरघ जीवन खातिर काहें खाली मेहरारुवे बरत करिहें सऽ? फेसबुक पर उनका एह नव बिचार प “झलक दिखला जा” देखे वाली एगो बोल्ड मेहरारू उनकर टनकारे सपोट कइलस. फेर त फेसबुकिया भाई लोग के मन बहलाव क उद्दम भेंटाइ गइल.

कुछ दिन से सावन का महीना में महादेव का भक्ति भाव में लरकल-लपटाइल लोगन क हर हर -बम बम सुनत हमहूँ रमल रहलीं. ओने झुलुवा झूलत, कजरी गावत लइकी मेहरारुन क उत्सव-परब हरियरी तीज आ गइल. प्रेम आ हुलसित उल्लास क अइसन सहज अभिव्यक्ति करे वाला परब जान लीं कि हमार सुखाइल मन अउरी हरियरा गइल. कजरी राग के रस-बरखा मन परान तृप्त क दिहलस. लोक-उत्सव इहे न हऽ; हम सोचलीं. ओने हमार बिद्वान पढ़ुवा मित्र पगुरी में बाझल बाड़े. उनके प्रेम आ हुलास से भरल ए मौसम में मानसिक गुलामी लउकत बा. ए लोक परब का बत में सुन्दर सुजोग वर (जीवन साथी) भा पति के आयु आ सौभाग क कामना में असमानता आ अनेत लउकत बा. ऊ समता खातिर अतना खखुवाइल बाड़े कि सुई का जगहा तलवार उठावे प आमादा बाड़े.

अब हम उनके कइसे समझाईं कि “लोक” आ ओकरा सांस्कृतिक-अभिप्राय के रहस्य समझे खातिर लोक का भावभूमि पर उतरे के परेला. विरासत में मिलल आचार-बिचार ठीक से समझला का बादे न ओकरा के पुनरीक्षित भा नया रूप रंग देबे का बारे में सोचल जाई. तीज, चउथ आ भइया दूज आ जिउतिया (जीवित पुत्रिका) भूखे वाली मेहरारुवन क मनोभूमि प उतरऽ त बुझाई कि उनहन का एही अवदान पर परिवार आ समाज टिकल बा. उनहन का पवित्र मनोभाव आ कामना के मानसिक दासता क संज्ञा दे दिहल त्याग तप आ प्रार्थना के अपमाने न बा.

अतीत क कवनो बात कइला भा ओकर परतोख देहला पर कुछ बुद्धजीवी कुटिल मुस्कान काटत हमके परंपरावादी कहि सकेला बाकि हम भोजपुरिया लोक आ जीवन संस्कृति के हईं. अतीत में कुल्हि माहुरे नइखे; ओमे अमृतो छिपल बा जेवन हमन का जीवन के नया भावबोध आ अनुभव ज्ञान संपदा से जोरि सकेला. भौतिक तरक्की आ नव ज्ञान का जोम में हमन का पीढ़ी के संवेदनहीन आ मूल्यविहीन हो जाये क ज्यादा खतरा बा.

लोकज्ञान पहिलहूँ शास्त्र ज्ञान ले कम ना मनात रहे आ शास्त्रमत ‘लोकमत’ से पछुवा जात रहे. लोक आ शास्त्र मिलिये के हमहन का समाज के संस्कारित कइलस. लोकधर्म मानवधर्म बनल आ मानव का स्वच्छन्दता आ निरंकुशता के अनुशासित कइलस; ओके संस्कारित कइ के समाजिक बनवलस. हमहन क भोजपुरिया समाज एही आचार बिचार आ संस्कार से बन्हाइ-मँजाइ के चमकल. काल चक्र में अलग अलग समय सदर्भ में, एह लोक रीति में कुछ अच्छाई कुछ बुराई आइल होई; बाकिर कुल मिलाइ के हमहन का पारिवारिक संस्कृति क नेइं (नींव) एही तरे परल.

(आगा अगिला बेर)

0 Comments